فرهنگ
لر : مردمان دلیر و وارثان کوهستان
لرها یکی از اقوام مهم و با تاریخ کهن ایران هستند که نقش قابل توجهی در فرهنگ، تاریخ و ساختار اجتماعی ایران ایفا کرده‌اند. به طور کلی، قوم لر را می‌توان به عنوان یکی از بزرگ‌ترین اقوام ایرانی معرفی کرد که به‌ویژه در غرب و مرکز ایران ساکن هستند. در اینجا به برخی از جنبه های بیشتری از فرهنگ و تاریخ لرها پرداخته می‌شود
پیشینه تاریخی لرها
لرها از دیرباز در فلات ایران سکونت داشته‌اند و به عنوان یکی از گروه‌های اصلی ایران باستان شناخته می‌شوند. بسیاری از پژوهشگران و تاریخ‌نگاران بر این باورند که لرها دارای ریشه‌های باستانی و حتی پیوندهایی با اقوام ایرانی باستان نظیر مادها و پارس‌ها دارند. در طول تاریخ، لرها در مناطق مختلف غرب ایران، از جمله لرستان، خوزستان، همدان و ایلام، زندگی کرده‌اند.
در دوران حکومت‌های مختلف ایران مانند ساسانیان و ساسانیان، لرها نقشی مهم در تحولات سیاسی و اجتماعی داشته‌اند. به‌ویژه در دوران ساسانیان، برخی از خاندان‌های لر مانند پادشاهان و سرداران ساسانی نقش برجسته‌ای در تاریخ ایران ایفا کرده‌اند.
طایفه‌های معروف و بزرگ قوم لر
قوم لر از اقوام بزرگ و قدیمی ایرانی است که در مناطق غرب و جنوب غربی ایران زندگی می‌کنند. این قوم به دو دسته بزرگ بختیاری و لرستانی تقسیم می‌شوند. مردم لر با زبانی که شاخه‌ای از زبان‌های ایرانی غربی است و به گویش نزدیک‌تر است صحبت می‌کنند. زبان لری دارای گویش‌های متعددی است که در مناطق مختلف لرنشین و طوایف لر مختلف، تفاوت‌هایی دارد.
لرستان اصطلاحاً به سکونتگاه جمعیت مردم لر و به معنای گستره جغرافیایی است که مردم لر در آن سکونت دارند. قبل از حکومت صفویان، گسترهٔ نام لرستان شامل سکونتگاه‌های لرهای بویراحمدی، لیراوی و لرهای بختیاری و لک بود.
با ظهور حکومت صفوی، منطقهٔ سکونتگاه لرهای بختیاری با نام منطقهٔ بختیاری شناخته شد و محدوده جغرافیایی نام لرستان تا حدود استان‌های لرستان و ایلام کنونی باقی ماند. در دورهٔ حکومت قاجار، این منطقه به دو بخش پشتکوه و پیشکوه تقسیم شد. امروزه، لرستان نام یکی از استان‌های غربی ایران است.
بختیاری‌ها
بختیاری‌ها یکی از بزرگ‌ترین و معروف‌ترین طایفه‌های مردم لر ایران هستند که عمدتاً در استان‌های چهارمحال و بختیاری، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد ساکن هستند. بختیاری‌ها به دو شاخه هفت لنگ وچهارلنگ تقسیم می‌شوند که هر کدام دارای طایفه لر و عشایر مختلفی هستند. این گروه از مردم لر با تاریخچه‌ای پر افتخار و نقش‌آفرینی در تاریخ معاصر ایران، به خصوص در دوران انقلاب مشروطه و جنبش ملی شدن صنعت نفت شناخته می‌شوند.
قوم لر بختیاری بیشتر به سبک زندگی عشایری خود و فرهنگ غنی‌شان شناخته می‌شوند. آنها دارای نظام اجتماعی قبیله‌ای هستند که به وسیله خوانین بختیاری اداره می‌شود. این طایفه در طول تاریخ به عنوان جنگجویانی دلیر و مدافعان سرزمین‌های خود شناخته شده‌اند.
پیشکوه یا لرستان کنونی
لرستانی‌ها یکی دیگر از طایفه‌های بزرگ قوم لر هستند که عمدتاً در استان لرستان سکونت دارند و به گویش لری سخن می‌گویند. این طایفه به خاطر فرهنگ غنی، هنرهای مردمی و موسیقی سنتی خود شناخته می‌شود. الیگودرز، بروجرد، پلدختر، چگنی، خرم‌آباد، دلفان، ازنا، دورود، رومشکان، سلسله و کوهدشت از جمله شهرستان‌های استان لرستان یا پیشکوه سابق هستند.
لرستانی‌ها در طول تاریخ به عنوان مدافعان سرزمین‌های خود در مقابل حملات بیگانگان شناخته شده‌اند و نقش مهمی در حفظ و نگهداری فرهنگ و سنت‌های ایرانی ایفا کرده‌اند. هنرهای دستی متنوعی در لرستان وجود دارد که به ویژه مفرغ کاری و گلیم بافی از مهم‌ترین آنها هستند.
لک‌ها
لک‌ها یکی دیگر از طایفه‌های بزرگ قوم لر هستند که در استان‌های لرستان، کرمانشاه، همدان و ایلام زندگی می‌کنند. لک‌ها به زبان لکی که یکی از گویش‌های زبان لری است صحبت می‌کنند. این طایفه لر با فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود، نقشی مهم در حفظ و گسترش فرهنگ مردم لر زبان ایفا کرده‌اند.
البته برخی معتقدند که لک‌ها خود قومی جدا و مستقل هستند و نه از زیرگروه‌های قوم لر. حتی خود لک‌ها هم نظرات متفاوتی در این باره دارند.
لک‌ها از نظر فرهنگی و زبانی با لرها اشتراکات زیادی دارند. زبان لکی نیز به لری نزدیک است. بنابراین در این باره پاسخ به این پرسش بستگی به دیدگاه‌های مختلف تاریخی، فرهنگی و زبانی دارد.
مینجایی‌ها
مینجایی‌ها یکی از قدیمی‌ترین قوم لر و بزرگ‌ترین آن هستند که بیشتر در مناطق مرکزی و شمالی لرستان ساکن هستند. این طایفه با داشتن فرهنگ و زبان خاص خود، یکی از گروه‌های مهم قوم لر محسوب می‌شوند. مینجایی‌ها نیز در طول تاریخ با نقش‌آفرینی‌های مهم در حوزه‌های سیاسی و اجتماعی شناخته شده‌اند.
ممسنی
طایفه ممسنی یکی دیگر از طایفه‌های بزرگ قوم لر است و جزو ایلات لر بزرگ و لرهای جنوبی است. اعضای این ایل در حال حاضر در شهرستان‌های ممسنی، رستم، سپیدان، بیضا، کوه چنار و مناطق دیگر زندگی می‌کنند. ایل ممسنی از چهار طایفه رستم، بکش، جاوید و دشمن زیاری تشکیل شده است.
مردم لر این ایل از گویش لری ممسنی استفاده می‌کنند، که یکی از شاخه‌های زبان لری است و در میان افراد ایل ممسنی رایج است. این گویش به دسته گویش‌های لری جنوبی تعلق دارد.
لر بزرگ و کوچک
جمعیت مردم لر را به دو دسته لر بزرگ و کوچک نیز می‌شناسند. لر بزرگ شامل لرهایی که در چهارمحال و بختیاری ساکن هستند، در شهرستان‌های لردگان، بروجن، شهرکرد، فارسان، اردل، کوهرنگ و کیار زندگی می‌کنند. بخشی از لرهای بزرگ نیز در مناطق شرق استان لرستان ساکن هستند که در شهرستان‌های درود، ازنا و الیگودرز زندگی می‌کنند و بخشی دیگر در استان اصفهان و در مناطق غرب و جنوب غرب ساکن هستند که در شهرهای گلپایگان، چادگان، فریدن و فریدون‌شهر مستقر هستند. و بخشی دیگر در استان خوزستان، در شهرهای باغ‌ملک، اندیکا، ایذه، رامهرمز، دزفول، گتوند، شوشتر، مسجدسلیمان، لالی و هفتکل ساکن هستند.
لر کوچک نیز به مردم لر استان لرستان، ایلام، خوزستان، جنوب و غرب همدان گفته می‌شود.
علاوه بر این، مردم استان کهگیلویه و بویراحمد و بخش جنوب شرق استان خوزستان و لرهای ممسنی ساکن استان فارس، ممسنی و بخش‌هایی از کازرون، رستم و شیراز از دیگر مردمان لر ایران هستند.
زبان ها و گویش ها
زبان لری به‌عنوان یکی از زبان‌های ایرانی میانه، دارای ویژگی‌های خاصی است که آن را از زبان فارسی متمایز می‌کند. زبان لری خود به دو شاخه عمده تقسیم می‌شود:
- لری شمالی (لری غربی): گویش‌های متداول در استان‌های شمالی لرستان، همدان و کردستان.
- لری جنوبی (لری مرکزی): گویش‌های رایج در استان‌های جنوبی مانند ایلام، خوزستان و برخی نقاط مرکزی ایران.
زبان لری از نظر ساختار دستوری و واژگان شباهت زیادی به زبان فارسی دارد، اما در تلفظ، واژگان و اصطلاحات خاص خود تفاوت‌های قابل‌توجهی دارد. این زبان در میان لرها به‌عنوان ابزاری برای انتقال فرهنگ، هنر و سنت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد
فرهنگ و هنر
فرهنگ لرها بسیار غنی است و با توجه به شرایط جغرافیایی و اقلیمی، نمودهای مختلفی دارد. برخی از جنبه‌های مهم فرهنگی لرها عبارتند از:
موسیقی لری
موسیقی در فرهنگ لرها نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند و در مراسمات مختلف نظیر عروسی، عزاداری و جشن‌ها استفاده می‌شود. موسیقی لری به‌ویژه با استفاده از سازهای محلی مانند، کمانچه، تنبک و دف، دایره و نی و سرنا و دهل شناخته می‌شود. برخی از مشهورترین آهنگ‌های لری به صورت روایتی و با موضوعات حماسی و عشقی اجرا می‌شوند.
رقص لری
رقص‌های لرستانی اغلب به‌صورت گروهی و هماهنگ هستند. در این رقص‌ها، حرکات دست و پا همراه با صدای موسیقی ایجاد هماهنگی و زیبایی خاصی می‌کند. این رقص‌ها معمولاً در جشن‌ها، عروسی‌ها و سایر مراسم‌های اجتماعی اجرا می‌شود.
هنرهای دستی
لرها به‌ویژه در زمینه صنایع دستی مهارت‌های فراوانی دارند. از جمله مهم‌ترین صنایع دستی لرها می‌توان به گلیم‌بافی، قالی‌بافی، سفالگری، سبدبافی و ساخت سایر مصنوعات چوبی اشاره کرد. این صنایع دستی نه تنها برای استفاده روزمره بلکه به‌عنوان آثار هنری و فرهنگی نیز در بازارها و جشنواره‌ها عرضه می‌شود.
آداب و رسوم
لرها به سنت‌ها و آداب اجتماعی خود بسیار پایبند هستند و این سنت‌ها در زندگی روزمره‌شان تاثیر زیادی دارد. برخی از آداب و رسوم مهم لرها عبارتند از
- نوروز: همانند سایر اقوام ایرانی، نوروز برای لرها اهمیت ویژه‌ای دارد. در این روز، خانواده‌ها با برگزاری جشن‌های بزرگ و پخت غذاهای خاص، به استقبال سال جدید می‌روند.
- عروسی‌های لرستانی: مراسم عروسی در میان لرها شامل رقص‌های خاص، موسیقی زنده، و جمعیت زیادی از دوستان و خانواده‌ها است. این مراسم‌ها اغلب چندین روز به طول می‌انجامد.
- اقتصاد و معیشت
معیشت و زندگی لرها بیشتر مبتنی بر کشاورزی، دامداری و صنایع دستی است. در گذشته، کشاورزی به ویژه در مناطق دشت‌ها و رودخانه‌ای لرستان رونق زیادی داشته است. کشاورزان لرستانی به کشت محصولاتی مانند گندم، جو، برنج و سبزیجات پرداخته‌اند.
همچنین، دامداری در این مناطق از اهمیت زیادی برخوردار است. گاو، گوسفند و بز از حیوانات پرورش‌یافته در میان لرها هستند و محصولات دامی مانند شیر، گوشت و پشم در معیشت انها نقش اساسی دارند
صنایع دستی
لرها در زمینه صنایع دستی به‌ویژه بافت قالی، گلیم و ساخت سایر محصولات چوبی و سفالی مهارت دارند. این محصولات نه تنها در داخل کشور بلکه در خارج از ایران نیز شناخته شده و به فروش می‌رسد.
ویژگی‌های اجتماعی و شخصیتی
لرها به‌عنوان مردمی غیرتمند، شجاع، مهمان‌نواز و پایبند به خانواده شناخته می‌شوند. در فرهنگ لرها، اهمیت زیادی به وفاداری، احترام به بزرگ‌ترها، و حمایت از یکدیگر داده می‌شود.
لرها در طول تاریخ بارها ثابت کرده‌اند که در مواقع بحران و جنگ‌ها، از خانه و کاشانه خود دفاع کرده و در برابر ظلم و تعدی ایستاده‌اند. این ویژگی در داستان‌های حماسی، اشعار و ترانه‌های لری نیز بازتاب داشته است.
لرها به عنوان یک قوم بزرگ و با تاریخ غنی، نقش اساسی در هویت فرهنگی و اجتماعی ایران دارند. زبان، فرهنگ، آداب و رسوم، و تاریخ لرها در کنار مهارت‌های سنتی و هنری آنها، باعث شده که لرها به عنوان یک قوم مهم و تأثیرگذار در تاریخ ایران شناخته شوند
نویسنده و گردآورنده : بهنیا رجب زاده
