معرفی استاد حمید ایزدپناه ، از واژه تا نغمه 

استاد حمید ایزدپناه (زاده ۲۶ آبان ۱۳۱۱ در خرم‌آباد) از برجسته‌ترین چهره‌های فرهنگی، پژوهشی و هنری ایران است؛ شخصیتی چندوجهی که در طول بیش از شش دهه فعالیت، نقش بی‌بدیلی در ثبت، پاسداشت و معرفی فرهنگ، زبان، موسیقی و تاریخ لرستان ایفا کرد. او را می‌توان همزمان پژوهشگر، موسیقی‌شناس، زبان‌شناس، مردم‌شناس، شاعر و مدیر فرهنگی دانست؛ چهره‌ای که زندگی و آثارش، الگویی کم‌نظیر برای توسعه پایدار فرهنگی در ایران معاصر به شمار می‌رود.

آثار و پژوهش‌های ماندگار

ایزدپناه در حوزه‌های گوناگون آثاری برجای گذاشت که امروز از منابع مرجع مطالعات فرهنگ، زبان و موسیقی لری و لرستان محسوب می‌شوند. برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

فرهنگ واژه‌های لری (۱۳۴۵) → نخستین تلاش علمی برای ثبت و مکتوب‌سازی زبان و گویش‌های لری؛ اثری که لرستان را وارد جریان ایران‌شناسی کرد.

آهنگ‌ها و ترانه‌های لری → گردآوری، نت‌نویسی و تحلیل علمی موسیقی محلی لرستان؛ اثری که او را در زمره نخستین اتنوموزیکولوگ‌های ایران قرار داد.

تاریخ لرستان → اثری جامع درباره گذشته تاریخی لرستان بر اساس اسناد، متون و روایت‌های محلی.

لرستان در گذرگاه زمان → نگاهی میان‌رشته‌ای به تاریخ، مردم‌شناسی و فرهنگ منطقه.

کتیبه‌های لرستان → پژوهشی ارزشمند درباره سنگ‌نوشته‌ها و اسناد باستانی این سرزمین.

فرهنگ لکی و داستان‌ها و زبان‌زدهای لری → ثبت و تحلیل ادبیات شفاهی و فولکلور لرستان.

این آثار نشان می‌دهند که ایزدپناه به فرهنگ نگاهی جامع، نظام‌مند و علمی داشت و می‌کوشید پیوند زبان، تاریخ، موسیقی و هویت قومی را روشن سازد.

خدمات فرهنگی و مدیریتی

استاد ایزدپناه تنها یک پژوهشگر نبود؛ او در مقام مدیرکل فرهنگ و هنر لرستان نقش مهمی در سازمان‌دهی نهادهای فرهنگی و حفظ میراث منطقه ایفا کرد. برخی اقدامات مهم او عبارت‌اند از:

مرمت قلعه فلک‌الافلاک و تأسیس موزه شاپورخواست (۱۳۵۶) → تلفیقی از حفظ میراث ملموس و ناملموس در یک مجموعه نهادی.

تأسیس آموزشگاه‌های موسیقی و گروه‌های هنری لری → تبدیل موسیقی محلی از یک سنت شفاهی به نظام آموزشی و حرفه‌ای.

پرورش نسل جدیدی از هنرمندان و پژوهشگران → بسیاری از شاگردان او امروز خود از مدرسان و اجراگران برجسته‌اند.

نقش در موسیقی و اتنوموزیکولوژی

نگاه ایزدپناه به موسیقی، صرفاً زیبایی‌شناسانه یا سرگرمی نبود؛ او موسیقی را متنی اجتماعی می‌دانست. در نظر او هر ریتم، ملودی و ترانه، حامل نشانه‌هایی از آیین‌ها، باورها، تاریخ جمعی و روابط اجتماعی مردم لرستان بود. این نگاه باعث شد آثار او در موسیقی، مرجع مهمی برای پژوهش‌های اتنوموزیکولوژی در ایران و جهان شود.

آموزش، انسان‌گرایی و اخلاق هنری

یکی از ویژگی‌های بارز استاد ایزدپناه، نگاه انسان‌گرایانه و تابوشکن او بود. در روزگاری که نواختن ساز یا خواندن ترانه‌های محلی گاه با تحقیر اجتماعی روبه‌رو می‌شد، او آشکارا در برابر این نگرش‌ها ایستاد.

او کرامت هنرمندان و خنیاگران را هم‌پایه دیگران می‌دانست و باور داشت که هنر حق طبیعی بشر است. همین نگرش سبب شد که هنر در اندیشه او پیوندی ناگسستنی با کرامت انسانی پیدا کند.

فعالیت‌های بین‌المللی

ایزدپناه بیش از چهارده سال در پاریس زندگی کرد و در دانشگاه‌های فرانسه، تاریخ و فرهنگ ایران را تدریس نمود. این حضور فرصتی بود تا فرهنگ و موسیقی لرستان را به جامعه علمی اروپا معرفی کند و پل ارتباطی میان ایران و جهان بسازد.

جایگاه علمی و مقایسه تطبیقی

در مقیاس ملی، ایزدپناه را می‌توان هم‌سنگ چهره‌هایی چون:

علی‌اکبر دهخدا در ثبت زبان و فرهنگ عامه

صادق هدایت در گردآوری فولکلور

و در سطح جهانی، هم‌ردیف بلا بارتوک، موسیقی‌شناس مجارستانی، و آلن لومکس، مردم‌نگار آمریکایی

این جایگاه نشان می‌دهد که کار ایزدپناه نه یک فعالیت محلی محدود، بلکه بخشی از جنبش جهانی ثبت و حفظ میراث بومی بوده است.

میراث ماندگار

میراث استاد حمید ایزدپناه را می‌توان در سه اصل خلاصه کرد:

1. ثبت علمی و نظام‌مند میراث فرهنگی

2. تبدیل فرهنگ شفاهی به نهادهای آموزشی و پژوهشی

3. پاسداشت کرامت انسانی و اخلاق هنری

این سه اصل نه‌تنها هویت او را ساخت، بلکه الگویی برای مدیریت فرهنگی در ایران معاصر به وجود آورد. آثارش همچنان مرجع پژوهشگران و الهام‌بخش نسل‌های جوان است.

گردآورنده : بهنیا رجب زاده